Βιογραφία

Ο γλύπτης Μεμάς Καλογηράτος γεννήθηκε το 1940 στα Πετρικάτα της Κεφαλονιάς. Το 1943 οι γερμανικές κατοχικές δυνάμεις έκαψαν το πατρικό του σπίτι λόγω της συμμετοχής του πατέρα του στην Αντίσταση, γεγονός που εξανάγκασε την οικογένεια να εγκαταλείψει σταδιακά την Κεφαλονιά για την Πάτρα, ενώ σημάδεψε καθοριστικά τη μετέπειτα ζωή και το έργο του γλύπτη. Στην Πάτρα ο νεαρός Μεμάς θα μαθητεύσει δίπλα στον ζωγράφο και αγιογράφο Γεώργιο Παπαδημητρίου (Φάωνα) και με δική του παρότρυνση θα ενταχθεί το 1960 στο προπαρασκευαστικό τμήμα της Ανωτάτης Σχολής Καλών Τεχνών, όπου θα διαπιστώσει την προτίμησή του στη γλυπτική. Φοιτά αρχικά στο εργαστήριο του Γιάννη Παππά και από το 1961 στο εργαστήριο του τότε νεοεκλεγέντα καθηγητή της Σχολής, Θανάση Απάρτη. Η λιτότητα, η αποφυγή απόδοσης των λεπτομερειών και η απλοποίηση της φόρμας είναι στοιχεία που προσκτήθηκαν από τον Καλογηράτο δίπλα στον Απάρτη και δεν εγκατέλειψαν το έργο του έκτοτε. Εκτός από κεφαλές -κυρίως μελέτες από μοντέλο- και ανάγλυφα, στα σπουδαστικά του έργα περιλαμβάνονται γλυπτά εμπνευσμένα από το έντονα πολιτικοποιημένο μετεμφυλιακό περιβάλλον της δεκαετίας του ’60. Τέτοια έργα που τιτλοφορούνται με στίχους του Τάσου Λειβαδίτη και του Οδυσσέα Ελύτη φιλοτεχνώνται σ’ ένα νεωτεριστικό μορφοπλαστικό ιδίωμα που σε ορισμένες περιπτώσεις φτάνει έως την αφαίρεση. Ο αριστερών πεποιθήσεων γλύπτης υπήρξε επίσης δραστήριο μέλος του φοιτητικού κινήματος και της ΕΦΕΕ.

Το 1965 οδεύοντας προς την περάτωση των σπουδών του θα παρουσιάσει την πρώτη του ατομική έκθεση στη Δημοτική Βιβλιοθήκη Πατρών. Κατόπιν, ακολούθησε τον Βασίλη Βασιλειάδη στην Επίδαυρο, όπου απασχολήθηκε στη δημιουργία θεατρικών σκηνικών. Η επαφή με την αρχαία τραγωδία εξέβαλε σε ορισμένα έργα εκείνης της περιόδου, διατηρήθηκε έκτοτε και εντοπίζεται μέχρι και στο πρόσφατο έργο του. Μάλιστα το διάστημα 1992- 1997 θα ιδρύσει στη γενέτειρά του την Κεφαλονίτικη Εταιρία Καλλιτεχνικής Αναζήτησης και με ερασιτεχνικό θίασο θα ανεβάσει κυρίως τραγωδίες αναλαμβάνοντας ο ίδιος τη διδασκαλία των έργων, τα σκηνικά και τα κοστούμια.

Περίπου το 1966, με την ολοκλήρωση των σπουδών του, κάνει την εμφάνισή της στο έργο του η επιμηκυμένη  ψηλόλιγνη φιγούρα, δηλωτική ψυχικών καταστάσεων και υπαρξιακών αγωνιών. Η συγκεκριμένη φόρμα κατέχει σημαντική θέση στη δουλειά του, ιδίως μετά το 1980, όταν με τη σύζυγό του εγκαθίστανται μόνιμα στην Κεφαλονιά. Το 1970, αφού απολύθηκε από το στρατό, ανοίγει το πρώτο του χυτήριο στη Ριζάρειο Σχολή έχοντας αποκτήσει σχετική εμπειρία εργαζόμενος στα χυτήρια του Νίκου Κερλή και του Δημήτρη Γαβαλά. Σημαντική επιρροή στη γλυπτική του εκείνα τα χρόνια άσκησε ο Χρήστος Καπράλος με τον οποίο συνεργάστηκε ως χύτης και βοηθός. Η εποχή του χυτηρίου υπήρξε ιδιαίτερα παραγωγική για τον Καλογηράτο που δουλεύει κυρίως σε ορείχαλκο προτομές, ολόσωμα γλυπτά, γυμνά, ανάγλυφα και συνθέσεις (αλληγορικές, μυθικές, ερωτικές, κοινωνικού περιεχομένου). Λίγα χρόνια μετά το γάμο του (1977) αποφασίζει να επιστρέψει στον τόπο καταγωγής του και περίπου το 1980 εγκαθίσταται μόνιμα στην Κεφαλονιά, όπου χτίζει το εργαστήριο και το χυτήριό του. Περίπου το 1984-1985 θα αγιογραφήσει ένα τμήμα του ναού του Αγίου Κωνσταντίνου και της Αγίας Ελένης στον Καραβάδο της Κεφαλονιάς.

Στο σύνολό της, η δουλειά του περιλαμβάνει έργα ανθρωποκεντρικά, που χαρακτηρίζονται από τη στιβαρότητα της φόρμας, την υποβλητική έκφραση και συχνά αναδίνουν ένα αίσθημα μελαγχολίας, σιωπηλής εσωστρέφειας και μνημειακότητας. Πρόκειται κυρίως για έργα εξπρεσιονιστικά που αναφέρονται στην τραγική ύπαρξη του ανθρώπου και στην αναμέτρησή του με το πεπρωμένο.

Ο Μεμάς Καλογηράτος εργάζεται αδιάκοπα μέχρι σήμερα φιλοτεχνώντας έργα κυρίως από ορείχαλκο και σε ορισμένες περιπτώσεις από ξύλο και τοπικό πωρόλιθο. Στο περιθώριο της ενασχόλησής του με τη γλυπτική παρήγαγε και ορισμένα ζωγραφικά έργα, τα οποία από κοινού με ένα αντιπροσωπευτικό μέρος γλυπτών από τα σπουδαστικά του χρόνια έως και την πρόσφατη παραγωγή του εκτίθενται σε ιδιόκτητη γλυπτοθήκη, που ίδρυσε το 2016 σε μικρή απόσταση από το εργαστήριό του στην Κεφαλονιά. Το έργο του έχει παρουσιαστεί σε πολλές ατομικές και ομαδικές εκθέσεις με πιο πρόσφατες τις αναδρομικές εκθέσεις «Τραγική Μούσα» στο χώρο των παλαιών δικαστηρίων της οδού Σανταρόζα στην Αθήνα (12 Μάιου έως 12 Ιουνίου 2022) και «Η επιστροφή» στο Ίδρυμα Ελληνική Διασπορά (Hellenic Diaspora Foundation) στην Πάτρα (15 έως 30 Ιουνίου 2022).

Ξένια Γιαννούλη
Ιστορικός Τέχνης