Βιογραφία

Ο Κωνσταντίνος Ξενάκης γεννήθηκε το 1931 στο Κάιρο. Το 1946, ως μαθητής στο Εμπορικό Τμήμα της Αμπετείου Σχολής του Καΐρου, αφιερώνεται στον αθλητισμό και τη ζωγραφική. Καθοριστικό ρόλο στην μετέπειτα πορεία του θα έχει η επαφή του με την αιγυπτιακή, την ελληνική και την αραβική κουλτούρα. Το 1953 ξεκινά μαθήματα ζωγραφικής δι’ αλληλογραφίας με τη σχολή ABC της Γαλλίας και το 1955 εγκαθίσταται στο Παρίσι όπου σπουδάζει στη σχολή Αρχιτεκτονικής Εσωτερικών Χώρων και Διακόσμησης της École Supérieure des Arts Modernes. Το 1957 γίνεται δεκτός στην Ανώτατη Σχολή Καλών Τεχνών του Παρισιού, την οποία μετά από ένα σύντομο διάστημα θα εγκαταλείψει για να ξεκινήσει σπουδές στην Académie de la Grande Chaumière και στη Notre Dame des Champs de Paris με δάσκαλο τον H. Goetz. To 1958 δημιουργεί έργα αφηρημένου εξπρεσιονισμού, ενώ από το 1960 κινείται στο κλίμα της λυρικής αφαίρεσης, δίνοντας έμφαση στην εσωτερικότητα των χρωμάτων. Αργότερα εμπλουτίζει την πρακτική του με χαρακτηριστικά γεωμετρικής αφαίρεσης και επανάληψης, ενώ παράλληλα υιοθετεί κατασκευαστική λογική και μηχανικές κινητικές αξίες που δεν περιορίζονται μόνο στη δισδιάστατη επιφάνεια αλλά παράγουν περιβάλλοντα και δρώμενα που οργανώνουν τον χώρο αξιοποιώντας objets trouvés σε συνδυασμό με γλυπτικά και ζωγραφικά στοιχεία, και ηλεκτρομαγνητικά αντικείμενα. Μέσα από τις ακόλουθες δημιουργίες του αναδύονται συνδέσεις μεταξύ τέχνης, επιστήμης και τεχνολογίας, και ενθαρρύνεται η βιωματική συμμετοχή του θεατή. Το 1963 λαμβάνει μέρος στο γαλλικό περίπτερο της Μπιενάλε του Παρισιού και το 1967 στη διεθνή ομαδική έκθεση Superlund, την οποία είχε οργανώσει ο Pierre Restany στο Konsthall της πόλης Lund της Σουηδίας. Συμμετέχει επίσης στην έκθεση Φως και Κίνηση στο Μουσείο Μοντέρνας Τέχνης του Παρισιού. Το 1968 γίνεται μέλος της Διοικητικής Επιτροπής του Salon de Mai στο Παρίσι και παίρνει μέρος στη διεθνή ομαδική έκθεση με τίτλο Expansions et Environnements: Le Decor Quotidien de la Vie en 1968 στο Μουσείο Galliera του Παρισιού. Το 1969 γίνεται μέλος της Ιδρυτικής και Κριτικής Επιτροπής για το Βραβείο Ζωγραφικής Vitry-sur-Seine. Τον ίδιο χρόνο οργανώνει το δρώμενο ΕΚ-ΣΤΑΣΙΣ με ηλεκτροκινητικά γλυπτά, ηλεκτροακουστική μουσική και με τη συμμετοχή των μίμων, ως ένα διαρκώς μεταβλητό σύνολο το οποίο απευθύνεται σε όλες τις αισθήσεις. To 1970 λαμβάνει την υποτροφία του Καλλιτεχνικού Προγράμματος του Βερολίνου D.A.A.D και πραγματοποιεί έκθεση στο Μουσείο Malmö της Σουηδίας με κώνους τροχαίας και οργάνωση χώρου. Ένα χρόνο μετά εκθέτει για πρώτη φορά στην Αθήνα, στο Ινστιτούτο Γκαίτε, φλεγόμενους κώνους στα πλαίσια αξιοσημείωτου για την εποχή δρώμενου που αποσκοπούσε στην αφύπνιση και κατ’ επέκταση την εκφραστική ανεξαρτητοποίηση των καλλιτεχνών. Την ίδια περίοδο διδάσκει στο Schiller College του Βερολίνου και από το 1972 αφιερώνεται στη δημιουργία της προσωπικής του εκφραστικής γλώσσας μέσα από σημεία-σήματα και κώδικες επικοινωνίας, όπως στα έργα Πρόβλημα στην Όραση και Ασφυξία ΙΙΙ. Στη συνέχεια, συνδυάζει σχηματοποιημένες ανθρώπινες μορφές, θέματα οδικής κυκλοφορίας, γράμματα από διάφορα αλφάβητα μαζί με γεωμετρικά στοιχεία και καταλήγει σε συνθέσεις που διακρίνονται για τον ποιητικό και μυστηριακό τους χαρακτήρα, και τη λογική τους οργάνωση. Ο πειραματισμός και η συναίρεση στοιχείων διαφορετικών πολιτισμών στο έργο του, τροφοδοτούνται από μια βαθιά ανάγκη επικοινωνίας και μορφοποίησης ενός οικουμενικού εικαστικού λεξιλογίου. Το 1973 διδάσκει στην Ecole Normale Supérieure de L’Enseignement Technique, στην Cachan της Γαλλίας. Το 1980 λαμβάνει υποτροφία έρευνας από το Υπουργείο Πολιτισμού της Γαλλίας και τον ίδιο χρόνο συμμετέχει στην έκθεση Χάρτες και Πρόσωπα της Γης στο Centre Pompidou. Από τότε αυξάνεται η χρήση των κωδίκων στα έργα του ενώ δίνεται έμφαση στις χρωματικές αξίες, σε ιδεογράμματα και σε τύπους με ελλειπτικά χαρακτηριστικά, όπως στο έργο Κώδικες-Άνθρωποι του 1983. To 1986 του απονέμεται η διάκριση του Ιππότη του Τάγματος Τεχνών και Γραμμάτων από το Γαλλικό Κράτος. Δύο χρόνια μετά συμμετέχει στην Ολυμπιάδα Τέχνης στη Σεούλ όπου αποσπά τιμητική διάκριση. Το 1990 ξεκινά να εκθέτει τη σειρά με τίτλο Το βιβλίο της ζωής (1995, 1997, 2003) όπου συνοψίζει το ανήσυχο πνεύμα και το σύνολο των αναζητήσεων του, ενώ την ίδια χρονιά γυρίζεται η ταινία Constantin Xenakis: Présence du signe, σε παραγωγή ACM Film. Το 1995 εκδίδεται μονογραφία του από τις εκδόσεις Παρουσία, και το 1996 λαμβάνει το βραβείο Delmas του Γαλλικού Ινστιτούτου. Σημαντικές αναδρομικές εκθέσεις του έχουν διοργανωθεί στο Musée des Beaux-Arts στην Αλεξάνδρεια (1996), στο Hanager Arts Center (1997) στο Κάιρο, στο Κρατικό Μουσείο Σύγχρονης Τέχνης (2003) στη Θεσσαλονίκη και στη Δημοτική Πινακοθήκη Χανίων (2009). Ζει στο Παρίσι και στην Αθήνα.

Μάρη Σπανουδάκη
Επιμελήτρια & Ερευνήτρια