Βιογραφία

Γεννήθηκε στη Νέα Υόρκη το 1922 σε οκταμελή οικογένεια Ελλήνων μεταναστών. Ήδη από τα εφηβικά του χρόνια στρέφεται προς την τέχνη, και το 1936 με υποτροφία που συμπλήρωσε εργαζόμενος ως μοντέλο και ως χειριστής ασανσέρ, παρακολουθεί βραδινά μαθήματα γλυπτικής στο American Artists School. Εκεί γνωρίζει τον Joseph Solman ο οποίος τον συμβουλεύει να στραφεί προς τη ζωγραφική. Τα επόμενα χρόνια ο Στάμος εστιάζει στη μελέτη της ζωγραφικής, ενώ βιοπορίζεται με διάφορους τρόπους, κυρίως όμως ως κορνιζοποιός από το 1941 έως το 1948. Έρχεται σε επαφή με μεγάλες προσωπικότητες της αμερικάνικης και ευρωπαϊκής πρωτοπορίας που την περίοδο εκείνη ζουν στη Νέα Υόρκη, όπως τους Barnett Newman, Mark Rothko, Arshile Gorky και Fernand Léger. Το 1943 πραγματοποιεί την πρώτη του ατομική έκθεση στη Wakefield Gallery and Bookshop, της ιστορικής εμπόρου τέχνης Betty Parsons με την οποία θα διατηρήσει συνεργασία μέχρι και το 1957. Τα πρώτα του έργα έχουν εμφανείς επιρροές από τον Milton Avery και από τον πριμιτιβισμό του Henri Rousseau ενώ από τα μέσα της δεκαετίας του ‘40 στρέφεται προς έναν σουρεαλιστικής προέλευσης βιομορφισμό. Το 1948-1949 ο Στάμος ταξιδεύει στην Ευρώπη και εν μέσω του εμφυλίου επισκέπτεται για πρώτη φορά την Ελλάδα. Περνάει μεγάλο διάστημα στη Γαλλία όπου με την βοήθεια του Christian Zervos γνωρίζεται με την καλλιτεχνική κοινότητα και με προσωπικότητες όπως ο Pablo Picasso, ο Alberto Giacometti και ο Constantin Brâncuși. Ήδη από τις αρχές της δεκαετίας του ‘50 ο Στάμος πραγματοποιεί τα πρώτα του αφαιρετικά βήματα ενσωματώνοντας στοιχεία μιας χειρονομιακής ζωγραφικής με αναφορές στην ανατολίτικη καλλιγραφία τα οποία σταδιακά τον οδηγούν προς τα χαρακτηριστικά του χρωματικά πεδία. Το 1950 διδάσκει στο ιστορικής σημασίας Black Mountain College, ενώ συμμετέχει με άλλους 17 καλλιτέχνες στην κίνηση διαμαρτυρίας καλλιτεχνών απέναντι στην κριτική επιτροπή του Metropolitan Museum of Art. Η άτυπη ομάδα περιλαμβάνει μεταξύ άλλων τους Mark Rothko, Jackson Pollock, Robert Motherwell, William Baziotes, Barnett Newman, Clyfford Still και Willem de Kooning και μένει γνωστή στην ιστορία ως The Irascible Eighteen (Οι δεκαοχτώ οξύθυμοι). Από το 1958 μέχρι το 1970 ο Στάμος συνεργάζεται με την γκαλερί του André Emmerich. Από το 1970 εγκαθίσταται στην Λευκάδα και εκεί ξεκινάει τη χαρακτηριστική του σειρά έργων Ατέρμονα Πεδία, τα πρώτα από τα οποία παρουσιάζει στην γκαλερί Marlborough στη Νέα Υόρκη το 1972. Η ανοδική καλλιτεχνική του πορεία διακόπτεται την ίδια χρονιά καθώς τότε ξεσπάει το σκάνδαλο γνωστό και ως Υπόθεση Ρόθκο: έπειτα από την αυτοκτονία του Mark Rothko το 1970, οι διαχειριστές της περιουσίας του, μεταξύ των οποίων είναι και ο Στάμος, βρίσκονται αναμεμιγμένοι σε μια πολύπτυχη νομική διαμάχη μεταξύ των κληρονόμων του καλλιτέχνη και της γκαλερί Marlborough. Αν και είναι αναμφισβήτητα ένας από τους πρωτοπόρους του αφηρημένου εξπρεσιονισμού, η αρνητική για αυτόν έκβαση της δίκης μειώνει σημαντικά την δημοτικότητα του στις Ηνωμένες Πολιτείες. Συνεχίζει και εκθέτει στη Νέα Υόρκη, συνεργαζόμενος με την Louis K. Meisel Gallery και την Kouros Gallery, αλλά και στην Ευρώπη και στην Ελλάδα. Έργα του υπάρχουν σε συλλογές μεγάλων μουσείων όπως το Metropolitan Museum of Art, το Art Institute of Chicago, to Whitney Museum of Art, το Smithsonian American Art Museum, το Museum of Modern Art στις Ηνωμένες Πολιτείες και το Museum Moderner Kunst στη Βιέννη. Το 1975 πραγματοποιεί μεγάλη δωρεά στην Εθνική Πινακοθήκη – Μουσείο Αλεξάνδρου Σούτσου. Πέθανε στα Ιωάννινα το 1997.

Μάρη Σπανουδάκη
Επιμελήτρια & Ερευνήτρια